Afgelopen december trok het Fonds door het land. Dit keer niet om een boodschap te verkondigen, maar omdat we benieuwd zijn hoe op verschillende plekken door uiteenlopende mensen en organisaties wordt omgegaan met veranderingen die zich in rap tempo aan ons opdringen. De vraag wat dit voor de 'podiumkunsten van de toekomst' zou kunnen betekenen stond daarbij centraal. Voor die bijeenkomsten waren daarom niet alleen gesubsidieerde organisaties uitgenodigd; ook regionale beleidsmakers, programmeurs en andere smaakmakers namen deel aan het gesprek.

Het viel mij daarbij op dat vooral sprake was van een open, op de toekomst gerichte geest, zonder volledig voorbij te gaan aan de gevolgen van de bezuinigingen en de economische crisis. En dat we het binnen de sector er eigenlijk allemaal over eens zijn dat podiumkunsten middenin de samenleving moeten staan, is bovendien niet iets dat alleen tijdens Fonds on Tour bleek. Er verschijnen in binnen- en buitenland al enige tijd (soms licht opruiende) krantenartikelen en razend interessante boeken. En de debatten, die helpen bij het duiden van podiumkunstoverstijgende ontwikkelingen in de samenleving, zijn niet van de lucht. Zelf was ik onder andere bij een van de vier talkshows die Frascati Issues begin maart organiseerde rondom het ME | WE festival. Deskundigen uit heel verschillende hoeken gingen daar het gesprek aan over het spanningsveld tussen individu en collectief. En hoewel tijdens die talkshow het woord 'kunst' niet een keer viel, zinderde het in een zaal vol theaterliefhebbers.

Dit alles levert veel informatie, denkrichtingen, concrete suggesties en dilemma’s op. Zaken waartoe de podiumkunstensector, en dus ook het Fonds zich moet verhouden. Uit de informatie die we bij de eerste reeks Fonds on Tour verzamelden hebben we vier thema’s kunnen vaststellen, die verder uitgekristalliseerd zullen worden tijdens de komende rondetafelgesprekken die we organiseren. En om tunnelvisie zoveel mogelijk te voorkomen organiseren we elke bijeenkomst samen met een partner. Deze keer doen we dat met het VSCD. Samen met de partner bereiden we de rondetafelgesprekken voor en stellen we de genodigdenlijst op.

Per rondetafelgesprek zullen er ook drie wildcards beschikbaar zijn. Aanmelden hiervoor kan via communicatie@fondspodiumkunsten.nl, loting bepaalt wie aan de gastenlijst wordt toegevoegd. Het eerste rondetafelgesprek vindt plaats op 24 september 2014. Begin maart 2015 zullen we de vierde en laatste organiseren.

De agenda van de rondetafel en verslagen hiervan zullen ook gedeeld worden in de e-magazines op deze website, waardoor we een beleidsproces in gang zetten wat zich deels voor en deels achter de schermen afspeelt. Natuurlijk speelt informatie die we uit andere hoeken verzamelen in de hele beleidsvoorbereiding ook een rol. In de loop van 2015 worden de kaders die minister en politiek stellen aan de rol en positie van het Fonds pas bekend. Die kaders bepalen vanzelfsprekend voor een belangrijk deel de mate waarin beleid en regelingen worden veranderd of vernieuwd. De verwerking van al deze informatie speelt zich meer achter de schermen af.

Tussen maart en juni 2015 'ordent' het Fonds alle indrukken, inzichten en uitkomsten tot een overzichtelijk aantal beleidsuitgangspunten. Die zullen we presenteren op dezelfde manier als we met dit proces zijn gestart: we bezoeken weer vier plekken in het land – Fonds on Tour, deel 2.

Henriette Post
Directeur / Bestuurder

Artikel inklappenDeel dit artikel

Voor kunstenaars wordt het moeilijker om de aandacht van het publiek vast te houden. Het kunstenlandschap en de media zijn versplinterd, aandacht is een schaarse valuta. Daarnaast hebben zowel kunstenaars als toeschouwers behoefte aan een gevoel van gemeenschap en aan direct persoonlijk contact.

Een groeiende groep kunstenaars probeert, mede in reactie op deze ontwikkelingen, mensen diepgaand bij het maken van hun werk te betrekken. Het gaat dan niet meer om openbare repetities of inzage in het werkproces via internet, maar om het mee-maken van de voorstellingen (zoals bij Schwalbe), of –in de meeste extreme gevallen– het ontwerpen van een context waarbinnen amateurs, wijkbewoners of andere, ‘gewone’ mensen hun eigen verhaal vertellen (zoals bij Zina Platform).

Deze vormen van cocreatie geven ruimte voor bijzondere artistieke ontmoetingen en dialoog tussen kunstenaar en publiek. En in het beste geval veranderen toeschouwers van consumenten in bewonderaars en believers. De weg van de cocreatie is niet voor iedere kunstenaar aantrekkelijk, maar welke lessen zijn er voor iedereen te trekken uit de bijzondere relaties tussen kunstenaar en publiek ontstaan als ze samenwerken?

Tegelijkertijd zijn er nog genoeg instellingen die de meer traditionele strategieën van publieksbinding verfijnen en ten volle uitbuiten. Asko Schönberg en De Nationale Reisopera kiezen nieuwe, onverwachte samenwerkingspartners, ook buiten hun discipline. Ook in de programmering kunnen nog aanpassingen worden gedaan, bijvoorbeeld door minder programma’s te maken en die meer uit te voeren. Zo wordt een nieuw publiek geworven terwijl de kunstenaars nog steeds geconcentreerd kunnen werken en hun eigen positie kunnen bepalen.

‘Natuurlijk moet je als kunstenaar de ruimte hebben om je autonoom te bewegen. Want jij moet een alternatieve blik bieden, daarom ben je op de wereld. Maar nadenken over de functie van hetgeen je doet gaat toch niet ten koste van je autonomie? Nadenken over het waarom van wat je doet is iets anders dan je laten leiden door een functionele drijfveer. Waarom zou je als kunstenaar, theatermaker of muzikant geen eigenzinnige producten kunnen maken terwijl je tegelijkertijd nadenkt over de functie die je producties hebben? (uit de column van Stan van Herpen)

Artikel inklappenDeel dit artikel

De schouwburg of concertzaal is de essentiële schakel tussen kunstwerk en publiek. Dat lijkt logisch. Maar tegenwoordig hoor je vaak dat die verbinder door een nieuwe generatie publiek wordt gezien als sta-in-de-weg. Die zijn festivals en locatievoorstellingen gewend die flexibeler en toegankelijker zijn en waar een directer contact tussen maker en publiek mogelijk is. In de theaters is het niveau van de service vaak niet meegegroeid met de prijzen van de kaartjes.

Theaters hebben veel mogelijkheden om op deze ontwikkelingen te reageren. Ze kunnen zich in hun stad niet alleen opstellen als aanbieder van podiumkunsten, maar tegelijk ook als sociaal cement en als innovatieve voorziening, zoals Theaters Tilburg. Of ze kunnen hun publiek als uitgangspunt nemen, niet alleen voor de dienstverlening, maar ook in de programmering, zoals in Haarlem. En wie wil kijken hoe top-notch publieks-service aanvoelt, hoeft slechts een avond een bezoek te brengen aan het DeLaMar Theater in Amsterdam.

Een hele andere richting kiest Het Huis in Utrecht, waar de podiumkunstpraktijk transparant wordt gemaakt door de huisvesting van een aantal groepen en waar die praktijk wordt aangevuld met andere artistieke en maatschappelijke projecten, zoals urban gardening.

Tegelijkertijd is er een heel andere categorie platforms die juist uiterst succesvol zijn als verbinder: de festivals. Op welke manieren zijn de open en ontspannen sfeer van de zomerfestivals over te brengen naar de theaterzalen? Veel gratis concerten in een openbare ruimte waar altijd wat te doen is, zoals in de plannen voor het nieuwe Spuiforum in Den Haag is een aanzet. Tegelijk begint ook in Nederland de open-end programmering door te dringen, met onder andere Soldaat van Oranje, Hij gelooft in mij en Anne.

Zijn er nog andere nieuwe platforms te bedenken die kunstenaars, podia en publiek kunnen gebruiken? Geven de nieuwe media mogelijkheden? Het Koninklijk Concertgebouworkest lanceerde de app ‘RCO editions’, een videomagazine, waarin concertregistraties verrijkt worden met commentaartracks en achtergrondartikelen.

Steeds meer speelt zich buiten de theaters af. Op locatie. De makers komen steeds meer onder de mensen, duiken de samenleving in. Leeuwarden dompelt met mooie initiatieven als Explore the North de stad onder in cultuur. Daarnaast zie je een geweldig toenemende populariteit van locatievoorstellingen. De Drentse Blues Opera tegen de Hondsrug aan, De Nieuwe Man bij Appingedam naar het boek van Thomas Rosenboom, Herstel van de Toekomst in de oude Strokartonfabriek van Scheemda en straks De Laatste vriend van Napoleon in de haven van Delfzijl: er komen tienduizenden mensen op af – bewoners uit de regio, die hun eigen omgeving verbeeld zien.’ (uit de column van Eric Nederkoorn)

Artikel inklappenDeel dit artikel

Het aanbod aan vrijetijdsbesteding is enorm en groeit, sterker dan onze vrije tijd. Door internet kunnen we makkelijker vinden wat precies bij onze smaak en interesses aansluit. Steeds meer kunst en cultuur wordt gemaakt of gepresenteerd met een specifieke doelgroep in het achterhoofd. Maar tegelijk willen we niet alleen worden aangesproken als consument. We willen een diepere beleving, een gevoel van gemeenschap en ons engageren met (mensen met dezelfde) waarden. We verlangen naar kleinschaligheid en samenwerking en willen dingen anders doen, maar wel met elkaar.

Het potentiële publiek heeft in zijn vrije tijd veel meer te kiezen dan alleen het aanbod van de lokale schouwburg of concertzaal, en mensen weten niet op wat of wie ze moeten varen. Bovendien vraagt een zoektocht naar een ervaring die aanhaakt op gemeenschappelijke waarden en minder op individuele kunstconsumptie om een ander type bewegwijzering dan een vijfsterrenrecensie of verkoop op naam van de maker. Dat heeft gevolgen voor de programmering. Wat is de rol van de eigentijdse programmeur temidden van de toenemende kracht van de smaakmakende gemeenschappen om de bezoeker heen?

Bij het zoeken naar oplossingen veranderen in de podiumkunsten de rollen van programmeur en marketeer waarschijnlijk het meest radicaal. Zelfs een op het oog overzichtelijke verwisseling –niet langer publiek zoeken bij de voorstellingen die je programmeert, maar je programmering laten afhangen van het publiek dat je trekt, zoals de Schouwburg en Philharmonie Haarlem doen– is al een stevige ingreep in lange tijd onaantastbare uitgangspunten: niet langer worden specifieke makers of genres aangeboden, maar het publiek wordt aangesproken op het soort ervaring dat het zoekt. Hoogleraar economische geografie Pieter Tordoir denkt verder: kan een theater van de de passanten in de openbare ruimte publiek maken? Hij oppert dat idee aan de hand van Theater Zuidplein in Rotterdam, dat gelegen is naast een druk winkelcentrum en metrostation. Wat zijn de wensen en behoeftes van hún gebruikers? Marketingbureaus kunnen kunstinstellingen helpen met het inspelen op de ‘verwachtingeneconomie’.

Gedeeltelijk lost deze problematiek zich op met de wisseling van generaties die nu aan de gang is. Jongere cultuurmanagers zijn onconventioneler, werken vanzelfsprekender samen en trekken zich minder aan van tegenstellingen tussen autonomie en functiedenken, subsidie en investering of idealisme en realisme. Dat zie je bijvoorbeeld in nieuwe organisatievormen bij Poppodium Asteriks in Leeuwarden of talentontwikkelingsnetwerk SoAP in Maastricht.

Het terugtrekken van de overheid verlangt een nieuwe houding van kunstinstellingen ten opzichte van hun financiering. Andere maatschappelijke sectoren –bedrijfsleven, zorg, onderwijs– gaan een belangrijker rol spelen. Vanzelfsprekend zal dat gevolgen hebben voor artistieke keuzes en processen. Maar het kan leiden tot een ander soort beleving van het publiek en tot nieuwe verbindingen zoals bij De Nederlandse Reisopera of Theaters Tilburg.

Tenslotte is er nog de belofte van digitale en sociale media. Nu moeten de mobieltjes nog uit tijdens de voorstelling, maar er zijn al makers die interactieve mogelijkheden met de smartphone testen, zoals de Britse toneelschrijver James Graham, die speelt met de privacy van de toeschouwers van zijn voorstelling Privacy. Kan de iPad ook tijdens een theatervoorstelling dienen als second screen?

Amsterdammers, ga de stad uit en bezoek de prachtige Dru-Fabriek in Ulft, de Walhalla Cantine in Rotterdam, podium Bloos in Breda, de ECI Cultuurfabriek in Roermond. Het zijn fijne plekken om te zijn. Je loopt er makkelijk binnen. De cultuur staat er op dezelfde hoogte als de bezoekers. Laat je inspireren door marketing met een sticker op een lantaarnpaal in Groningen, prikkelende guerilla-campagnes in Eindhoven. Ga naar Haarlem, waar je voorstellingen kunt bezoeken die je in Amsterdam niet te zien krijgt. (uit de column van Koen Schouten)

Artikel inklappenDeel dit artikel